خبرنگاران سالهای سخت میراث فرهنگی اصفهان - تعطیلات رو

روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی شاید فرصتی باشد برای بازنگری به مقوله حفاظت میراث فرهنگی اصفهان که سالهاست دستخوش پروژه های عمرانی و شهری شده و در این میان به زعم بعضی از کارشناسان، نهاد متولی این آثار نتوانسته تمام قد در مقابل قانون شکنی ها بایستد و از عهده مسولیت هایش کوتاه آمده است. گذشته از شهرداری ها و نهادها و بی توجهی به بناها و محوطه های تاریخی، سوال مهم این است که میراث فرهنگی تا چه اندازه توانسته ظرفیت کارشناسی حفاظت و بازسازی اش را تقویت کند و در این راستا با نگاه علمی و آینده نگر قدم بردارد؟

میراث فرهنگی اصفهان 2 دهه سخت را پشت سر گذاشته است. یادمان های تاریخی در این سال ها دچار توسعه و شتاب زدگی هایی بوده که شوربختانه یا در کام آنها هضم یا با بی توجهی، اصالت آنها مخدوش شده است. تعداد زیاد آثار تاریخی، اصفهان را به شهرموزه ای تبدیل نموده که رخدادهای این سالها نشان می دهد مدیریت و ساماندهی آن چندان هم آسان نیست و حفاظت از این همه آثار با چالش های جدی روبرو بوده است؛ چالش هایی که هم از سویی ریشه در نبود نگاه کارشناسی و تخصصی حفاظت میراث فرهنگی در کنار توسعه و اجرای پروژه های شهری و عمرانی دارد و از سویی دیگر عملکرد شتابزده نهادهای متولی در حفاظت و بازسازی آثار تاریخی در خدمت توسعه گردشگری است.

بناها و محوطه های تاریخی به عنوان یکی از عظیم ترین داشته های اصفهان ظرفیت هم سویی و هم اندیشی مسئولانه همه نهادهای شهری و دولتی را دارد تا با حفاظت و حراست از این داشته های فرهنگی در کنار توسعه اجتناب ناپذیر شهر، میراث دار و امانت دار وارثان و آیندگان اصفهان و ایران باشند. آنچه اما در دهه های هشتاد و نود بر بعضی از یادمان های شاخص تاریخی و فرهنگی این شهر گذاشته نشان از جدی نگرفتن حفاظت کارشناسی شده از بناها و محوطه های تاریخی اصفهان دارد.

از قامت وزارتخانه میراث فرهنگی تا زورآزمایی مدیران شهری

سازمان میراث فرهنگی که حالا به وزارتخانه میراث فرهنگی تبدیل شد چقدر با بنیه کارشناسی حفاظت، از میراث فرهنگی در خلال پروژه های شهری که سازمان هایی چون نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مجری آنها بوده محافظت مقتدرانه نموده است؟ یا سوال دیگر اینکه حالا که قدرت و زور شهرداری ها برای پروژه های عمرانی و شهری بیشتر از تاب آوری میراث فرهنگی شهر اصفهان می چربد آیا وقت آن نرسیده که این وزارتخانه در قد و قامتی که باید، چاره ای درخور برای مدیریت و حفاظت آثار تاریخی این شهر، به دور از نگاه ها و جناح بندی های سیاسی بیندیشد؟! به واقع چقدر میراث فرهنگی اصفهان پیش روی نهادهایی که قوانین را دور می زنند و حریم و عرصه های تاریخی را مخدوش می نمایند مقتدرانه ایستاده تا به عنوان مثال چهارباغ نه با سر و روی بزک شده که با اصالت فرهنگی و تاریخی بازآفرینی گردد؟!

شرایط برای میراث فرهنگی نه تنها در اصفهان که در کشور به گونه ای است که دوستداران میراث فرهنگی را بر آن داشته تا در روزهای اخیر در پویشی مردمی از قوه قضاییه بخواهند به صورت جدی به موضوعات مطرح شده در این پویش، پیرامون شرایط میراث فرهنگی ورود پیدا کند.

چهارباغ و ماجرای پرحاشیه حفاری های تونل مترو تا عملیات کف سازی و سنگفرش آن، شاه دژ در کوه صفه یا ماجرای گذر آقانجفی از بافت تاریخی پشت میدان نقش جهان تنها نمونه های متاخرتر و یک سوی تهدید و تخریب میراث فرهنگی اصفهان است. برنامه ریزان و مدیران شهری با نادیده انگاشتن قوانین میراث فرهنگی آنها را دور زده اند و نهاد متولی هم نتوانسته برای حفاظت از این آثار قدم های درخور و قابل توجهی بردارد.

همه اینها نشان از جدی نگرفتن حفاظت پایدار آثار تاریخی، چه از سوی نهادهای شهری و چه از سوی متولیان میراث فرهنگی است که با دور شدن از نگاه علمی حفاظت، نسخه اصیل آثار تاریخی شهر اصفهان را مخدوش نموده است، نگاهی که شاید بتوان گفت اسیر توسعه ناپایدار و اقدامات شتابزده دوره های مدیریتی مسئولان است.

بنیه ضعیف حفاظت میراث فرهنگی و کشمکش های سیاسی

سیدمحمد بهشتی، رییس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران پیرامون چالش های حفاظت میراث فرهنگی، اصفهان را به عنوان شهری که به لحاظ ارزش های تاریخی اهمیت فوق العاده ای دارد، دچار 2 تهدید عظیم می داند.

بهشتی معتقد است تضعیف بُنیه کارشناسی متخصصان حفاظت و دیگری سیاسی شدن مسائل حفاظتی 2 تهدید عظیم برای بناها و محوطه های تاریخی شهرموزه اصفهان هستند. از نگاه او تخصص حفاظت و بازسازی در اصفهان جدی گرفته نشده است و مهندس های معماری و عمران نمی توانند اظهار نظر کارشناسی در حوزه حفاظت و بازسازی داشته باشند.

وی هم چنین با بیان این که در اصفهان مسائل میراث فرهنگی توسط مدیران، رسانه ها و جریان ها، سیاسی می شوند افزود: موضوع میراث فرهنگی باید به شدت مبرای از کشمکش های سیاسی باشد چون در کشمکش سیاسی مهم نیست کدام طرف برنده می گردد، به طور حتم بازنده اش میراث فرهنگی خواهد بود.

میراث چهارباغ و آرزوهای برباد رفته

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی در سال 97 طی سفری که به اصفهان و در بازدید از پروژه کف سازی و پیاده راه سازی چهارباغ داشت از امیدواری نسبت به بازگشت اصالت این خیابان تاریخی گفته بود. بهشتی در گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران می گوید امیدواری او یک آرزو و درخواست بوده اما آنچه در عمل در چهارباغ رخ داده بدون حضور کارشناسانی بود که نگاه حفاظتی به چهارباغ داشته باشند.

به گفته بهشتی کارشناسان پروژه کف سازی چهارباغ بیشتر مهندسان عمران بودند؛ افرادی که خیلی آشنا به مباحث حفاظتی نیستند. وی در این باره افزود: شنیده بودند در جاهای دیگر جهان هم خیابان ها را سنگفرش می نمایند بنابراین سعی کردند با سرعت خیلی زیاد این کار را در چهارباغ هم پیش ببرند! چناچنه در زمان حاضر نیز راجع به دروازه دولت هم اتفاقی که افتاده، نگاه حفاظتی در آن وجود نداشته است.

اشاره بهشتی به سنگفرش کردن و ساخت حوض در مقابل ویترین یافته های کاخ جهان نما است؛ اتفاقی که در ماه های پایانی سال گذشته رخ داد. سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مشغول ساخت و تکمیل حوض مقابل ویترین یافته های جهان نما برای آماده کردن این محور برای بازدید گردشگران در نوروز 99 بود. عملیاتی که به گفته بعضی کارشناسان، آثار مدفون جهان نما و یافته های آن را با سهل انگاری و نبود نگاه حفاظتی مخدوش و آسیب پذیر می کرد.

همه اینها در حالی بود که اداره کل میراث فرهنگی به رسانه ها گفته بود هیچ خطری آثار تاریخی و مدفون کاخ جهان نما را تهدید ننموده است اما عکس ها و فیلم های برداشت شده از عملیات شهرداری در این مکان نشان از اقداماتی داشت که بدون حضور کارشناس میراث فرهنگی و حفاظت لازم در حال اجرا بود.

بهشتی درباره آنچه در چهارباغ و دروازه دولت اصفهان رخ داد گفت: باید متوجه باشیم که در یک متن تاریخی عمل می کنیم؛ در یک متن تاریخی عمل کردن با در بیابان عمل کردن فرق می نماید! کارشناسان حفاظت اگر در کار حضور داشته باشند و آنها موضوع را رهبری نمایند،خیال همه راحت است که زمینه های تاریخی مخدوش نمی گردد. ولی وقتی صرفا متخصصان حوزه معماری و عمران حضور دارند که آشنایی با مباحث حفاظتی و بازسازیی ندارند؛ گاهی وقت ها از روی خیرخواهی امکان دارد اقداماتی بنمایند که این اقدامات عملا بسترهای تاریخی را مخدوش می نماید.

بی توجهی به جنبه های علمی و ماندگار حفاظت میراث در اصفهان

سید محمدمهدی حجت رییس کمیته ملی ایکوموس ایران(شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی) نیز عظیم ترین چالش بر سر راه آثار تاریخی اصفهان را حفاظت برای به نمایش درآمدن و پول درآوردن می داند نه جنبه های علمی و ماندگار آن. وی در گفت وگو با خبرنگاران افزود: امروز مسایل مالی و مسئله ایجاد شغل برای دستگاه های حاکمیتی مطرح است لذا بیشتر به سمت اینکه گردشگری می تواند شغل ایجاد کند، پول دربیاورد و می تواند صنعت مالی را بچرخاند و بیشتر هم از همین زویه به مدیریت آثار تاریخی نگاه می گردد نه با آن ارزش ها و تاثیرهای فرهنگی که آورده بلند مدت است و تاثیرات جدی می گذارد.

حجت در ادامه افزود: مسئله فقط حفاظت نیست مسئله این است که اساسا آن چیزی که ما بهعنوان جهت زندگی در شهر اصفهان در قرن های گذشته گذرانده ایم و در آثار میراث فرهنگی و تاریخی تجلی پیدا نموده است دلالت بر نحوه مناسب زندگی کردن در این سرزمین دارد و این را به ما نشان می دهد که اگر می خواهیم در اصفهان زندگی کنیم به چه نحو زندگی کنیم و بقا و استمرار داشته باشیم.

تذکراتی که نباید موجب دلخوری گردد

رییس کمیته ملی ایکوموس ایران بر این باور است که وقتی نقش آموزش و تاثیر بلند مدتی که آثار تاریخی باید بر روی مردم داشته باشد نادیده انگاشته می گردد؛ مساله حفاظت و نگهداری بناها و محوطه های تاریخی هم به سمت جنبه های مردم پسند و توریستی می رود و به جنبه هایی علمی حفاظت که در واقع باید دقیق، آینده نگر و ماندگار تلقی گردد کم توجهی می گردد.

نخستین بار حجت درباره نحوه بازسازی ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله از سوی میراث فرهنگی اصفهان انتقاد کرد و گفته بود گنبد را خراب نموده اند. این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران افزود: نباید مدیریت آثار را در اختیار مسائل و مسائل روزمره دولت ها قرار داد و باید آنها را به عنوان آثار ماندگار مورد توجه قرار داد و سعی کرد از آنها بهره برداری عمیق فرهنگی در جهت ساختن هویت مردم و ملت ها کرد.

وی یادآور شد: وقتی به مدیری یا مسئولی می گویند این آثار باید به گونه ای آماده گردد که فقط بتواند مورد بازدید افراد قرار بگیرد، قاعدتا آن مدیر هم سعی می نماید هرچه زودتر با بزک کردن، ظاهر این آثار را درست کند تا وقت بازدید مسئله ای پیش نیاید و بدین ترتیب جنبه علمی و حفاظت واقعی آثار اتفاق نمی افتد.

حجت مشکل عظیم تر بر سر راه حفاظت آثار تاریخی را عدم درک صندلی و نقش این آثار دانست و در ادامه گفت : ما به این نکته توجهی نداریم که چه مقصودی داریم وقتی می گوییم آثار میراث فرهنگی حفاظت گردد؟ من فکر می کنم مجموعه کسانی که این مفاهیم را می فهمند باید بیشتر تذکر بدهند و نباید این تذکرات موجب دلخوری بگردد.

وی افزود: همه باید بدانیم که همه فرزندان این کشوریم و همه ما دلمان برای حفاظت از این آثار می سوزد. این موضوع نباید موجب دلخوری گردد بلکه باید قبول و سعی کرد به دور از کشمکش ها و تقابل ها دست به دست همدیگر بدهیم تا اینکه آثار میراث تاریخی بهتر حفاظت گردد.

استان اصفهان دارای بیش از 600 خانه تاریخی است که بیش از نیمی از آنها در شهر اصفهان قرار گرفته است.

هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به نام های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام های وزوان، مزدآباد و مون به ثبت جهانی رسیده و کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.

تا به امروز بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی رسیده است.