هرآنچه باید درباره بهمن و نحوه شکل گیری آن بدانید - تعطیلات رو

سقوط بهمن در منطقه ها کوهستانی، پدیده ای طبیعی است و هر سال بیش از یک میلیون بهمن در سراسر دنیا اتفاق می افتد. وقتی این توده بزرگ برف در سراشیبی کوه به حرکت در می آید، باعث مرگ جانداران و مدفون شدن اشیا می گردد. بهمن می تواند سرعتی تا 400 کیلومتر در ساعت داشته باشد و نه تنها درخت ها و سنگ ها را از جا بکند، بلکه کوهنوردان را به صخره ها بکوبد و تجهیزات اسنوبرد و اسکی را از بین ببرد.

در واقع حدود یک سوم مرگ های ناشی از ریزش بهمن به خاطر آسیب دیدگی است. اگر آسیب ها جان فرد را نگیرد، او زیر انبوهی از برف به سختی سیمان مدفون می گردد. برف پودری با گرمای بدن ذوب می گردد و در نهایت به شکل یخی محکم او را احاطه می نماید. در صورتی که فرد قربانی اگر بتواند قبل از نشست برف، روزنه ای برای تنفس خود ایجاد کند، شاید شانسی برای بقا داشته باشد. با این فرض که ترانسیور بهمن در اختیار همه اعضای گروه باشد و نحوه استفاده از آن را بدانند، موضوع حیاتی زمان مطرح می گردد. بیشتر افراد فقط به مدت 30 دقیقه در زیر برف زنده می مانند و اغلب در اثر خفگی جان می دهند.

سقوط بهمن در رشته کوه های ایران نیز وجود دارد که با توجه به بارش های جوی و سرمای هوا در فصل های زمستان و بهار، بهمن های زیادی رخ می دهد و در بعضی موارد عواقب ناگواری را رقم می زند. عوامل متعددی همانند برف پودری، یک لایه سست درون توده برف، شدت و جهت باد، مقدار برف تازه، گرم شدن برف در طول روز، تغییر دمای ناگهانی، ارتعاش، عوامل انسانی و... در تشکیل بهمن موثر هستند. از آنجا که ریزش بهمن یکی از حوادث مهم کوهنوردی به شمار می رود که جان انسان ها را تهدید می نماید؛ افراد علاوه بر مهارت و اصول کو هنوردی باید با خطرات این ورزش هیجان انگیز و روش های مقابله با بهمن آشنا باشند تا بتوانند به برترین شکل ممکن از خود محافظت نمایند. پس برای اطلاع از نحوه شکل گیری بهمن و راهکارهای مقابله با آن، با ما همراه شوید.

درباره بهمن بیشتر بدانید:

• چگونگی تشکیل بهمن
• علل سقوط بهمن چیست؟
• روش های مقابله با بهمن
• اگر گرفتار بهمن شدیم چکار باید بکنیم؟
• در صورت مشاهده بهمن، چکاری برای نجات دیگران باید انجام دهیم؟

چگونگی تشکیل بهمن

سقوط بهمن اغلب در هنگام بارش یا بعد از بارش شکل می گیرد و همه بهمن ها برای شکل گیری به سه عامل برف، یک محرک و سطح شیب دار وابسته هستند.

سقوط بهمن به طور کلی زمانی روی می دهد که لایه تازه ای از برف روی سطحی شیب دار با شیب تند یا میانه می نشیند. ذوب شدن لایه بیرونی برف باعث تشکیل یک ورقه یخی ناپایدار می گردد. این ورقه یخی در اثر بارش بیشتر در میان توده ای از برف مدفون می گردد.

وقتی این اتفاق می افتد، فقط به یک محرک احتیاج است تا توده برف جابه جا گردد؛ این محرک می تواند حرکت یک اسکی باز روی سطحی شیب دار باشد. با همین حرکت، ریزش توده های برف و یخ در عرض چند ثانیه گاه سرعتی بالغ بر 320 کیلومتر و بیشتر پیدا می نمایند و هر چیزی که سر راهشان باشد، با خود به پایین می کشند.

اگر ریزش بهمن در نزدیکی یک روستا اتفاق بیفتد، می تواند به مرگ ساکنان آن بینجامد، جریان برق را قطع کند و باعث خسارت به جاده ها و ساختمان ها گردد. به همین خاطر در چنین منطقه های پیش از آغاز فصل سرما آغاز به انجام اقداماتی برای پیشگیری از بهمن های سهمگین می نمایند که از آن جمله می توان به انفجارهای کنترل شده و استفاده از محافظ اشاره نمود.

انواع بهمن شامل بهمن تخته ای، پودری، پوسته ای و بهمن برف بهاره می گردد و ریزش بهمن اغلب در شیبی با زاویه 25 تا 60 درجه نسبت به سطح زمین اتفاق می افتد. به این ترتیب که هنگام بارش برف در بستر هایی با شیب بالای 45 درجه، بهمن پوسته ای تشکیل می گردد و در شیب کمتر از 45 درجه احتمال وقوع بهمن تخته ای وجود دارد که دلیل آن به یخ زدن روی لایه و نبود چسبندگی بین برف های تازه و لایه قدیمی مربوط است. شیب کمتر از 25 درجه معمولا باعث بهمن نمی گردد و در شیب تندتر از 60 درجه امکان تجمع برف وجود ندارد و بنابراین خطر ریزش بهمن در این موارد به صفر می رسد. جالب اینکه در بیشتر بهمن های مرگ بار، انسان ها محرک و دلیل اصلی وقوع یک فاجعه هستند.

زمانی که لایه ای سست در بخش عمیقی از توده برف باشد، می تواند بهمن تخته ای بسیار خطرناکی به وجود آورد. در این نوع بهمن، لایه منسجم توده برف اغلب روی بستر برف حرکت می نماید؛ درست مثل برفی که از روی شیشه ماشین به پایین سر می خورد. قدرت بهمن تخته ای به عواملی همانند عمق لایه سست و ویژگی ورقه ها بستگی دارد.

هر بهمن از نقطه آغاز، راستا بهمن و قسمت انتهایی تشکیل می گردد. نقطه آغاز همان جایی است که لایه برف از برف های زیری خود جدا می گردد. راستا بهمن مسافتی است که توده برف به طرف پایین کوه حرکت می نماید و قسمت انتهایی نیز به محل توقف بهمن گفته می گردد؛ جایی که توده بهمن مثل بتن فشرده می گردد و اگر کوهنوردی در زیر آن مدفون گردد، به تنهایی نمی تواند بیرون بیاید.

علل سقوط بهمن چیست؟

مهم ترین عوامل ریزش بهمن را می توان به شیب کوه، لایه بندی برف، آب وهوای منطقه و عوامل انسانی خلاصه کرد.

شیب کوه: شیب کوه، از عوامل تاثیرگذار در وقوع بهمن است و طبق آمار بیشتر بهمن های تخته ای در شیب های محدب بین 30 تا 45 درجه اتفاق می افتند. در شیب های کوژ، نوارهای صخره ای، شیب های بادگیر و... پشته برف ناپایدارتر است. در بعضی نقاط مثل دهلیزهای پرشیب و باریک نیز برف مانند یک کاسه جمع شده و تبدیل به دامی برای کوهنوردان می گردد.

آب وهوای منطقه: برف تازه احتمال وقوع بهمن را افزایش می دهد و متعاقبا وزش باد با انباشته کردن حجم زیادی برف روی یک شیب، این خطر را مضاف می نماید. خطرناک ترین زمان برای ریزش بهمن، اغلب اولین روز آفتابی بعد از بارش برف است؛ زیرا افزایش زیاد دمای هوا مانع از انسجام برف تازه شده و از همین رو وقوع بهمن محتمل تر می گردد. در صورتی که حجم برف تازه دو سانتی متر یا بیشتر باشد یا برف در حال بارش حجمی بیشتر از دو سانتی متر در ساعت داشته باشد، احتمال بهمن افزایش می یابد. باران نیز ممکن است به عنوان یک روان نماینده یا سنگین نماینده برف عمل کند.

نحوه لایه بندی برف: پس از بارش برف، عواملی نظیر باد و دمای متغیر هوا روی برف تازه اثر می گذارند و منجر به شکل گیری لایه هایی از برف با استحکام متفاوت روی شیب کوه می شوند. این لایه بندی نقش بسزایی در وقوع بهمن دارد و در صورتی که یک لایه برف تازه روی بستری ناپایدار باشد، امکان لغزش لایه رویی و بهمن، دور از فکر نیست.

عوامل انسانی: بهمن های زیادی در اثر اشتباه کوهنوردان و طبیعت گردان به وجود می آید که این موضوع به دلایل متعددی از جمله نحوه تصمیم گیری، نگرش نادرست، آموزش نامناسب، عدم آگاهی، انتخاب راستا اشتباه، بی توجهی به علائم هشداردهنده وقوع بهمن و... بستگی دارد. به عنوان مثال شیب تندی که در سایه و در نزدیکی خط الراس کوه واقع شده است یا وجود حجم زیادی برف تازه می تواند از نشانه های هشداردهنده درباره بهمن باشد که فقط افراد آموزش دیده و ماهر به آن واقف هستند. در واقع دوری از بهمن یا زنده ماندن پس از وقوع آن، مستلزم کسب اطلاعات درباره دلایل و شرایط ریزش بهمن، داشتن تجربه صعود در راستا های برفی و همین طور انتخاب راستا صعود و فرود مناسب است.

روش های مقابله با بهمن

دوری از محل های ریزش بهمن، بی شک ساده ترین روش مقابله با این پدیده طبیعی مهلک است. کوه هایی با دامنه های شیب دار، به خصوص در شیب های 35 تا 40 درجه مملو از برف و فاقد هرگونه درخت، از محل هایی هستند که احتمال وقوع بهمن در آن ها بالا است.

آنالیز پیش بینی های ریزش بهمن، یکی دیگر از گزینه های ضروری صعود است که در همه کشورها، برنامه ها و سایت های اطلاع رسانی در این رابطه وجود دارد. به عبارتی، جلوگیری از آغاز بهمن کار چندان سختی نیست و مستلزم شناخت محیط اطراف و اطلاع از شرایط آب وهوایی است.

همان طور که ذکر شد، پس از بارش سنگین برف و وجود باد، احتمال وقوع بهمن افزایش می یابد؛ به ویژه بادهای قوی که برف را متراکم نموده و لایه ای مستحکم ایجاد می نمایند. در صورتی که لایه درونی برف ضعیف و سست باشد، منجر به تشکیل بهمن می گردد. بنابراین، اگر حس کردید که چنین برفی در اطرافتان وجود دارد، سریعا از آن محل دور شوید یا در صورتی که فرصت نداشتید، به سمت درختی در نزدیکی تان بروید و آن را محکم بگیرید.

به هیچ عنوان تصور نکنید، راستای که افراد دیگری از آن عبور نموده اند، به مقدار کافی ایمن است.

علائم هشداردهنده را جدی بگیرید. گاهی اوقات صدای بوم از زیر پایتان می شنوید که نشانه شکسته شدن لایه های رویی و تخلیه هوای بین لایه ها است که می تواند باعث حرکت لایه رویی گردد. بعلاوه خط های شکسته روی برف ممکن است علامتی از وقوع بهمن باشد.

بیلچه، بیکن و نخ بهمن همراه خود داشته باشید و مطمئن شوید که بیکن (دستگاه ارسال و دریافت امواج رادیویی) باتری سالم دارد و زیر لایه بیرونی لباستان قرار گرفته است.

با کندن گودال عمیقی با دیواره های صاف می توانید تمام لایه ها را مشاهده و توده برف را ارزیابی کنید.

راستاهایی که قبلا در آن ها بهمن اتفاق داده است، مستعد وقوع بهمن هستند؛ پس از آن ها اجتناب کنید.

ارتعاش به عنوان یکی از عوامل ریزش بهمن به شمار میرود و از همین رو در محل های خطر ریزش بهمن از فریادزدن بپرهیزید. به عبارتی، سکوت باعث می گردد که ریزش برف را بهتر متوجه شوید و سریع تر اقدام کنید.

اعضای گروه بهتر است که در شیب های خطرناک حداقل 20 تا 30 متر از هم فاصله داشته باشند تا همگی گرفتار بهمن نشوند و به این ترتیب بتوانند یکدیگر را نجات دهند.

در شیب برفی، خیلی نرم و سبک را بروید و ضربه و فشار به برف راستا وارد نکنید. ترجیحا روی برف به شکل زیگزاگ حرکت نکنید و به صورت خطی مستقیم بالا بروید.

نخ بهمن، گزینه عالی دیگری برای مقابله با بهمن است. این نخ قرمزرنگ را طوری به بدنتان وصل کنید که فلش آن به طرف شما باشد و بقیه نخ روی زمین کشیده گردد. در صورت ریزش بهمن، گروه امداد با پیدا کردن نخ بهمن می تواند خود را به شما برساند.

از آنجا که وزش بادهای تند از عوامل سقوط بهمن به شمار می رود، قبل از عزیمت به نقاط کوهستانی حتما جویای شرایط جوی شوید.

اگر گرفتار بهمن شدیم چکار باید بکنیم؟

مرگ ومیر ناشی از سقوط بهمن اغلب در اثر خفگی، آسیب جسمانی و کاهش شدید دمای بدن اتفاق می افتد. در همه راستاها حتی راستاهای ایمن به کوهنوردان توصیه می گردد که به محض وقوع بهمن، از راستا آن بگریزند. طبق آمار و منابع متعدد، شانس بقای قربانیان بهمن، در صورتی که در 15 دقیقه اول بعد از وقوع بهمن نجات یابند بیش از 92 درصد است. با گذر زمان این احتمال کاهش می یابد و بعد از دو ساعت تقریبا به صفر می رسد.

در صورت ریزش بهمن به سمت شما، با صدای بلند فریاد بکشید تا سایر افراد نزدیک به شما از آن آگاه شوند.

به محض ریزش بهمن و گیرکردن در زیر آن، اول از همه دهان خود را بپوشانید تا برف وارد دهانتان نگردد. نفس کشیدن، اولین اصل مقابله با بهمن است؛ چراکه بیش از 70 درصد مرگ های ناشی از وقوع بهمن در اثر خفگی رقم می خورند. علاوه بر این، یکی از دست هایتان را مقابل صورت خود بگذارید و زانو هایتان را به طرف سینه خم کنید تا فضای بیشتری برای تنفس داشته باشید.

اگر در بهمن مدفون شدید، به خود استرس ندهید و به آرامی نفس بکشید و انرژی خود را حفظ کنید. در صورتی که نور خورشید را دیدید، سعی کنید خود را به بالای برف بکشید. از هر روشی نظیر لگدزدن، پاکوبیدن و... برای نجات از بهمن یاری بگیرید. در صورت امکان با حرکات شنا، راه خود را به سطح بهمن باز کنید.

برخلاف باور عمومی که رهاکردن کوله پشتی در زمان وقوع بهمن را یکی از برترین گزینه های نجات می دانند؛ اگر فقط یک کوله به همراه دارید، آن را نزد خود نگه دارید. دومین دلیل شایع مرگ ومیر افرادی که گرفتار بهمن شده اند، برخورد به تخته سنگ، درخت و غیره است که کوله پشتی می تواند به عنوان یک محافظ عمل کند و مانع از برخورد با این موانع گردد.

اگر لوازم اسکی همراهتان است، آن ها را رها کنید؛ چراکه می توانند شما را به سمت پایین بکشند و باعث شکستن استخوان هایتان شوند.

با اینکه انداختن آب دهان، رفتار خوشایندی نیست؛ زمانی که زیر بهمن گیر افتاده اید، می تواند جانتان را نجات دهد. ابتدا برف های جلوی صورتتان را کنار بزنید و بعد در فضای ایجادشده، آب دهان خود را بیندازید و به جهت جاذبه توجه کنید. سپس درست در جهت مخالف حرکت آن آغاز به کندن برف کنید تا به سطح برف برسید.

هنگام وقوع بهمن دستتان را بالای سرتان نگه دارید؛ این کار دو مزیت دارد؛ می دانید که کدام سمت بالای سرتان است و می توانید در همان جهت آغاز به کندن برف کنید و همین طور بیرون بودن دست از برف به گروه نجات یاری می نماید تا شما را زودتر پیدا کند.

بعد از فروکش کردن بهمن فقط باید منتظر رسیدن یاری بمانید. در این مدت باید روی مهم ترین کار یعنی تنفس خود تمرکز کنید که کار راحتی نخواهد بود؛ طبق آمار با وجود مقدار زیاد اکسیژنی که لابه لای برف وجود دارد، بسیاری از قربانیان با تنفس بازدمشان و دی اکسید کربن، جان خود را به خطر می اندازند. هنگام تنفس در زیر برف، برف های جلوی صورتتان آب می گردد و بعد در اثر سرما، یخ می زند. پس ترجیحا دست خود را به شکل کاسه دور دهانتان قرار دهید تا مثل یک کیسه هوا عمل کند.

ابزارهای یاریی نیز برای مقابله با بهمن و نجات از آن موثر هستند. به عنوان مثال، استفاده از بیکن بهمن (avalanche beacon) به امدادگران در ردیابی شما یاری می نماید. بنابراین از آغاز کوهنوردی این وسیله را به همراه داشته باشید و در عین حال نکات ایمنی را رعایت کنید.

در صورت مشاهده بهمن چه کاری برای نجات دیگران باید انجام دهیم؟

اگر ببینید که فردی در بهمن گیر افتاده است و تا رسیدن نیروی یاریی، احتمال نجات فرد قربانی کاهش می یابد، چه باید بکنید؟ بر اساس آمار، 92 درصد کوه نوردان و قربانیان در صورتی جان سالم به در می بردند که ظرف 15 دقیقه از زیر برف بیرون کشیده شوند.

بعضی معتقدند که اگر یک نفر شاهد این ماجرا باشد، او باید برای یاری به قربانی اقدام کند یا برای یاری خواستن برود.

در هر صورت اگر در محل ماندید، چشم از قربانی برندارید یا آخرین محلی که او را دیده اید، زیر نظر داشته باشید.

پس از توقف کامل بهمن، وقتی مطمئن شدید که احتمال بهمن دیگری وجود ندارد، به سمت قربانی حرکت کنید. چنانچه احتمال وقوع بهمن وجود دارد، حتما از سه وسیله ضروری برای عملیات نجات یعنی نخ بهمن، بیلچه و بیکن بهره ببرید.

اگر اهل کوهنوردی هستید، در بخش نظرات این مقاله از خبرنگاران می توانید تجربه های خود را درباره بهمن و راه های نجات از آن با ما و سایر کاربران در میان بگذارید.

پرسش های متداول

سقوط بهمن در کدام فصل ها رخ می دهد؟

سقوط بهمن در رشته کوه های ایران نیز وجود دارد که با توجه به بارش های جوی و سرمای هوا در فصل های زمستان و بهار، بهمن های زیادی رخ می دهد.

عوامل ایجاد بهمن کدامند؟

برف، یک محرک و سطح شیب دار

انواع بهمن کدامند؟

انواع بهمن شامل بهمن تخته ای، پودری، پوسته ای و بهمن برف بهاره می گردد.

سقوط بهمن چه خساراتی به بار می آورد؟

اگر ریزش بهمن در نزدیکی یک روستا اتفاق بیفتد، می تواند به مرگ ساکنان آن بینجامد، جریان برق را قطع کند و باعث خسارت به جاده ها و ساختمان ها گردد.