چرا برف روی مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله ننشست؟

به گزارش تعطیلات رو، صبح دیروز بود که بارش برف همه جایِ اصفهان را سفیدپوش کرد؛ همه جا، به جز ترَکِ مرمت شدۀ گنبد مسجد شیخ لطف الله. این موضوع که یک عکاس آن را ثبت و منتشر کرد، موجب تعجب رهگذران، بعضی کارشناسان مرمت و کاربران شبکه های اجتماعی شد.

چرا برف روی مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله ننشست؟

جهت دریافت خدمات تعمیرات ساختمان با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید.

به گزارش خبرنگاران آنلاین، احمد همتیار، استاد پیشکسوت مرمت و کاشی کار معرق از اولین کسانی بود که این موضوع را مایه تعجب خواند و در این رابطه به ایسنا گفت: هرگز تابه حال ندیده ام که بعد از مرمت یک گنبد، برف روی قسمت مرمت شده ننشیند. باید کشف کرد و دید که این اتفاق چرا و چطور رخ داده است.

همتیار گفت: وقتی ترک مرمت شدۀ گنبد نسبت به یک بارش طبیعی، عملکرد غیرطبیعی نشان می دهد، یعنی ملات این بخش با بقیه بخش ها تفاوت دارد و وقتی این اتفاق برای سایر گنبدهای مرمت شده رخ نداده، یعنی در دستورالعمل تهیه ملات گنبد مسجد شیخ لطف الله اعمال سلیقه شده است. درحالی که مرمت اصول معینی دارد، همه مراحل آن دستورالعمل های معین دارد و وجود این قواعد، امکان اعمال سلیقه را از سوی مرمتگر رد می نماید.

این استاد حوزه مرمت با تأکید بر اینکه تشخیص چرایی این واکنش غیرطبیعی احتیاج به تحلیل فنی و آزمایشگاهی دارد، اعلام نمود: درک مبانی اصول مرمتی و عمل به آن مانع ایجاد تغییر گسترده در بخش مرمت شده می گردد اما وقتی فردی نسبت به این اصول آگاهی نداشته باشد، ولو با حسن نیت، آغاز به اعمال سلیقه می نماید و این نادرست است.

این پیشکسوت مرمت، در پاسخ به اینکه آیا استفاده از روغن بزرک موجب ایجاد واکنش متفاوت در بخش مرمت شده و نشده، نسبت به بارشِ یکسان برف شده است، گفت: روغن بزرک، یک روغن طبیعی است که هر کس با قالب کار می نماید، برای جدا کردن پارچه از قالب ممکن است از آن استفاده کند اما در سایر گنبدهایی که از این روغن در بخش هایی از مرمت آن استفاده شده، تاکنون چنین مسئله ای به وجود نیامده است. ضمن اینکه اثبات به کاربردن یا نبردن این روغن هم احتیاج به آزمایش کردن دارد.

این استاد پیشکسوت مرمت تاکید نمود: به نظر می رسد یک عامل شیمیایی موجب به وجود آمدن این واکنش متفاوت در گنبد شده است اما این حدس و گمان هم احتیاج به تحقیق و بررسی بیشتری دارد.

نشستن یا ننشستن برف روی گنبد مهم نیست

مرمتگر گنبد مسجد شیخ لطف الله هم در این زمینه گفت: اینکه برف روی گنبد ننشیند، غیرممکن است و فقط ارتفاع نشستن برف بر روی ترک مرمت شده با دیگر ترک ها متفاوت بوده، زیرا قسمت های مرمت نشده پر از چین و چروک است و لبه های چند سانتی دارد. در حالی که ترک مرمت شده صاف و سیقلی بوده و برف از روی آن به روی پایین لیز می خورد.

مهدی رضایت در تبادل نظر با ایمنا درباره اینکه چرا برف روی ترک مرمت شده ننشست، اظهار کرد: برف روی گنبد مسجد نشسته بود و بعضی تصاویر از اینکه هیچ برفی روی ترک مرمت شده گنبد ننشسته به طور مغرضانه ای مشکوک به نظر می رسید.

او با بیان این که برفی که روی کل گنبد مسجد امام که به تازگی مرمت شده با ترکی که از گنبد مسجد شیخ لطف الله مرمت شده در یک تراز واقع شده است، اعلام نمود: حتی اگر بتوانیم کاری کنیم که روی یک گنبد برف ننشیند، باید به خودمان دست مریزاد بگوییم. بعضی از افراد به صورت کاملا مغرضانه نظر می دهند. حتی یک نفر گفته بود این نشان دهنده عدم تنفس گنبد است. بنایی با یک متر سازه آجری و 40 سانتی متر پشت کار کاشی آیا از بند کچ تنفس می نماید؟

رضایت، تجربه را مهم ترین اصل در کار مرمت بیان کرد و گفت: اگر از استادکاران قدیمی بپرسید که با گنبدهای قدیمی چه کار می کردند، خواهند گفت که یک پی شتر را هر سال مرتب به گنبد می مالیدند تا سطح آن چرب گردد و برف و باران لیز بخورد و پایین بریزد و روی گنبد ننشیند.

مرمتگر گنبد مسجد شیخ لطف الله گفت: ما در گنبد مسجد شیخ لطف الله هنوز به آن مرحله نرسیدیم و قصد داریم پس از مرمت تمام ترک ها با مشاوره اساتید دانشگاه و متخصصان راه حلی برای عایق بندی گنبد پیدا کنیم.

بررسی علت آب گریزی گنبد مسجد شیخ لطف الله

عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران نیز در گفت وگویی با ایسنا در پاسخ به این سؤال که چرا بعد از بارندگی، جذب سطحی رطوبت در ترک مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله دیده نمی گردد، گفت: برای این مسئله دو فرضیه مطرح است؛ یکی استفاده از عایق های رطوبتی نانو یا پوشش های آب گریز و دیگری وجود ترکیب پلیمری در دوغاب یا استفاده از گچِ پلیمری.

حبیب مشکین فام فرد که مخترع و پژوهشگر عایق های رطوبتی نانو نیز هست، اظهار کرد: بر اساس مشاهدۀ تصاویر گنبد مسجد شیخ لطف الله بعد از بارندگی، کاملاً معین است که بخش های مرمت شده برخلاف دیگر بخش ها جذب سطحی رطوبت ندارد و این در حالی است که گفته می گردد آجرهای این ترک گنبد، همان آجرهای اصلی قبلی است.

وی ادامه داد: به گفتۀ دست اندرکاران این پروژه، فرآیند پاک سازی بر روی آجر و کاشی های ترک مرمت شده اجرا شده است اما می توان دید که کاشی و آجرها بعد از مرمت، حالت طبیعی خود را ندارند. چراکه آجر بدون توجه به قدیم و جدید بودن، در تماس با رطوبت تغییر رنگ می دهد و این بیانگر نفوذ آب در سطح است.

مشکین فام فرد با اشاره به اینکه قطعاً در دوغاب از چیزی استفاده شده است، اعلام نمود: عوامل پروژۀ مرمت گنبد شیخ لطف الله به صورت دقیق اشاره ننموده اند که آیا اقدامی برای نفوذناپذیری گنبد با معین شدن جزئیات اجرایی انجام داده اند یا خیر؟

وی اضافه نمود: وقتی که می بینیم تصویر بخش مرمت شده بعد از بارندگی جذب سطحی رطوبت ندارد شکی وجود نخواهد داشت که چیزی استفاده شده اگرچه از سوی عوامل پروژه اعلام شده که چیزی را عوض ننموده اند و آجرها و کاشی ها همان کاشی و آجر موجود گنبد بوده است اما در مورد علت عدم جذب سطحی آجرهای قسمت مرمت شده دو نظر وجود دارد؛ یکی استفاده از عایق های رطوبتی نانو یا پوشش های آب گریز و دیگری وجود ترکیب پلیمری در دوغاب یا استفاده از گچ پلیمری.

ترکیب متفاوت دوغاب

عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران ادامه داد: اگر فرض بر این باشد که عایق رطوبتی نانو استفاده شده باشد، برای نانو مواد، تفاوتی نمی نماید که آجر جدید یا قدیمی باشد و در هر صورت تأثیر آب گریزی خود را خواهد گذاشت اما موضوع این است که الان در سطح قسمت مرمت شده حتی روی لعاب کاشی ها نیز مات است. درحالی که مواد نانو سطح لعاب کاشی را به این صورت که مشاهده می گردد کدر نمی نماید و بنابراین عایق های رطوبتی نانو عامل مات و کدرشدن کاشی نیست ولی با توجه به ترکیب های مختلف موجود در بازار، ممکن است سطح رنگ سطح آجر را هم تغییر دهد.

او با بیان اینکه استفاده از رزین، گچ های پلیمری، گچ های تولید شده یا گچ های نانو می تواند در صورت ترکیب با دوغاب موجب مات شدن سطح مرمت شدۀ گنبد شده باشد، گفت: درصد جذب آب در مصالح، به ویژه آجر کاملاً قابل ارزیابی و معین است و در صورت عدم جذب سطحی رطوبت از ترکیب دافع رطوبت بر روی سطح آجر استفاده شده است.

بررسی علت آب گریزی گنبد شیخ لطف الله

این مخترع و پژوهشگر عایق های رطوبتی نانو ادامه داد: هم چنین این احتمال وجود دارد که در ترکیب ملات بندکشی و دوغاب، این ویژگی وجود داشته باشد و با توجه به لایه بسیار نازک دوغاب که به گفته ناظر محترم این پروژه به خوبی پاک نشده است، می توان نتیجه گرفت که ترکیب متفاوت مواد دوغاب باعث عدم پاک سازی ساده روی سطح بخش مرمت شده و این لایه نازک سطح کاشی را کدر نموده است. رزین ها، گچ های پلیمری، گچ های تولید شده یا گچ های نانو که در بازار وجود دارد می تواند در صورت ترکیب در دوغاب این ویژگی را داشته باشد.

وجود ترکیب برگشت ناپذیر در دوغاب

عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران با اشاره به وجود ترکیب برگشت ناپذیر در دوغاب گفت: بر روی کاشی ها و آجرهای بخش مرمت شده، دوغاب به صورت کامل کشیده شده است و گفته اند که پاک سازی به خوبی انجام نشده، درحالی که اتفاقاً پاک سازی را انجام داده اند اما با توجه به ترکیب برگشت ناپذیر درون دوغاب، با کشیدن پارچه به خوبی از روی سطح مرمت شده پاک سازی نشده است.

وی اعلام نمود: آنچه در بخش مرمت شده کاملاً معین است مقاومت در برابر نفوذ سطحی رطوبت است و موضوع واضح دیگر این است که لایۀ نازکی بر روی آن کشیده شده که با پارچه هم پاک نشده و حالت مات و کدر بر روی سطح و به صورت معین روی لعاب کاشی نیز ایجاد شده است.

مشکین فام فرد گفت: عوامل این پروژه گفته اند که از گچ ترکیبی استفاده نموده اند اما باید این نکته را شفاف سازی نمایند که اولاً بر چه اساسی این کار را انجام داده اند؟ آیا این ترکیب قبلاً در آزمایشگاه موردبررسی قرارگرفته شده است؟ آن ها باید نتایج و ویژگی های مورد ارزیابی را منتشر نمایند و دوم اینکه بگویند چرا پاک نمی گردد؟ اگر گچ معمولی است چرا از روی سطح لعاب کاشی هم پاک نمی گردد؟

چرا قسمت مرمت شده گنبد جذب رطوبت ندارد؟

مشکین فام فرد که سال هاست در زمینۀ عایق های رطوبتی نانو فعالیت دارد، به موضوع جذب سطحی آجر اشاره و توضیح داد: یک آجر معمولی در تماس 24 ساعته با رطوبت حداقل 17 درصدِ وزن خود رطوبت جذب می نماید و نشانۀ جذب رطوبت در مصالح تغییر رنگ است؛ یعنی وقتی سیمان، بتن یا آجر آب بخورد تیره می گردد و با توجه به نوع بافت مصالح و میزان درصد جذب رطوبت متفاوت است. هرچه فرسایش آجر بیشتر باشد تغییر رنگ در اثر جذب رطوبت با توجه به عمق نفوذ بیشتر است و هرچه رطوبت بیشتری جذب گردد، تخریب در اثر خاصیت یخ بر شدن نیز تشدید پیدا می نماید.

این مدرس دانشگاه شرح داد: در گنبد مسجد شیخ لطف الله بخش هایی که بعد از بارش باران و برف تیره تر هستند، جذب رطوبت بیشتری دارند اما در قسمت مرمت شده، تغییر رنگ که نشانه جذب رطوبت است وجود ندارد. سؤال این است که چرا دوغاب روی سطح لعاب کاشی تأثیر گذاشته است؟ چرا سطح آجری گنبد جذب رطوبت ندارد؟ فراموش نکنیم که در مرمت قرار نیست ماهیت ها عوض گردد و ماهیت آجر این است که رطوبت جذب کند.

مشکین فام فرد اضافه نمود: موضوع دیگر این است که چه تضمینی وجود دارد روش مورداستفاده در بخش مرمت شده که باعث عدم جذب رطوبت سطحی آجر شده، تنفس گنبد را نگرفته باشد؟ اگر گنبد تنفس نداشته باشد در برابر رطوبت، فاجعه رخ می دهد و رطوبت از هرجایی وارد گردد دیگر به راحتی خارج نمی گردد، به همین دلیل تأثیر مخرب بیشتری خواهد داشت.

افزایش مقاومت دوغاب باعث ریزش و شکست آنی می گردد

وی توضیح داد: اگر در ترکیب دوغاب از مواد نانو استفاده شده باشد، خاصیت آب گریزی ایجاد می نماید اما به گفتۀ عوامل این پروژه عمر مواد نانو پایین است و نهایتاً سه سال ماندگاری دارد. اگر هم در دوغاب از مواد پلیمری استفاده شده باشد، این مواد باعث افزایش مقاومت بیشتر دوغاب می گردد و دوغاب به عنوان ملات بین درزهای آجر و کاشی در هنگام فشارهای سطحی گنبد به مرور زمان یا زلزله به علت ایجاد سختی بیشتر، کاشی و آجر را خرد می نماید. چراکه آسیب پذیری آجر و کاشی از مواد اصلاح شده پلیمری بیشتر است و درنتیجه آسیب های کاشی و آجرهای گنبد نسبت به قبل افرایش پیدا می نماید.

این پژوهشگر ادامه داد: نباید مقاومت ملات یا دوغاب به کاررفته از خود مصالح گنبد یعنی از کاشی و آجرها بیشتر باشد. چون در این صورت آسیب بیشتر می گردد و سختی بیشتر باعث افزایش شکست آنی خواهد شد.

او گفت: اگر در حال حاضر قسمت های مرمت نشده به دلیل آسیب ها دانه دانه می ریزد، با مرمت فعلی به دلیل این یکپارچگی و افزایش مقاومت ملات و دوغاب نسبت به کاشی و آجرها، دیگر دانه دانه نمی ریزد و یک باره بخش بزرگ تری از سطح دچار مشکل می گردد و امکان ریزش قطعات بزرگ تر نیز وجود دارد.

وی گفت: گچ معمولی تنفس بنا را ممکن می نماید یعنی رطوبت را جذب کند ولی چرا قسمت جدید که گفته شده از دو نوع گچ به عنوان مواد اصلی دوغاب آن استفاده شده، این قابلیت را ندارد!؟

ترکیب مورد استفاده برای دوغاب مشکل دارد

عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران توضیح داد: کاملاً مشهود است که آجرها در حال حاضر رفتار طبیعی خودشان را ندارند و این اتفاق طبیعی نیست. فکر می کنم ترکیب مورداستفاده حتی اگر دو گچ سمنان و سرخه بوده باشد هم مشکل دارد.

مشکین فام فرد گفت: با تکیه بر تجربۀ ده ساله ام در ارتباط با فناوری نانو در مرمت و دستاوردهای پژوهشی کسب شده در مورد ضد آب سازی مصالح مدرن و سنتی، عامل اصلی تغییر رنگ ایجادشده و عدم جذب رطوبت سطحی بخش مرمت شده در گنبد مسجد شیخ لطف الله را استفاده از ترکیب متفاوت و به احتمال زیاد وجود پلیمر در ملات بندکشی و دوغاب می دانم.

وی ادامه داد: درست است که کسی بدون خطا نیست اما اینکه دوباره اشتباهی را تکرار کنیم نیز صحیح نیست. اگر ایرادی در کار مرمت این گنبد وجود دارد باید شناخته گردد و قطعاً تا زمانی که سطح موردنظر بررسی علمی نگردد یا اطلاعات کافی در مورد اقدام اجرا شده منتشر نگردد هیچ چیزی قطعی نیست.

این مدرس دانشگاه اعلام نمود: پیشنهادم در این رابطه، نمونه برداری از دوغاب بخش مرمت شده گنبد برای تشخیص ترکیبات تشکیل دهنده است. باید معین گردد که در دوغاب به جز ترکیب گچ چه چیزی وجود دارد و اگر علت معین نگردد و عوامل پروژه قصد داشته باشند پروژه را به همین صورت ادامه دهند قطعاً در سال های آینده اثرات آن جبران ناپذیر خواهد بود.

دوغاب باید آزمایش گردد

این مخترع و پژوهشگر عایق های رطوبتی نانو گفت: میزان نفوذناپذیری در برابر رطوبت به یاری تست غیر مخرب RILEM بر روی سطح مرمت شده گنبد قابل اندازه گیری دقیق است. از طرف دیگر تست RILEM نشان می دهد که آیا اقدامی در جهت نفوذناپذیری سطح مرمت شده اجرا شده است یا خیر؟ حتی اگر بر روی سطح مواد نانو اسپری شده باشد با تست RILEM به راحتی قابل تشخیص است.

مشکین فام فرد دربارۀ راه حل حذف لایه ایجادنماینده ماتی سطح گفت: برای ارائه راه حل احتیاج به دسترسی، مشاهده و برسی دقیق و کسب اطلاعات علمی به وسیله بررسی ترکیب دوغاب مورداستفاده است. هم چنین باید در نظر گرفت که ترکیب های سخت و برگشت ناپذیر به صورت فیزیکی است و ممکن است طی فرایند پاک سازی، لعاب کاشی ها دچار آسیب جدی گردد که قطعاً جبران ناپذیر خواهد بود و برای آجر نیز بخشی از لایه رو برداشته گردد تا بتوان به سطح اصلی رسید.

منبع: همشهری آنلاین
انتشار: 26 دی 1398 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: tatilatro.ir شناسه مطلب: 677

به "چرا برف روی مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله ننشست؟" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "چرا برف روی مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله ننشست؟"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید